Uit het overvloedige en vrij toegankelijke materiaal van Google Street View maakte John Rafman een selectie die tot 25 juli op de site van zijn galerie Sprüth Magers is te zien. Rafmans Nine Eyes of Google Street View geeft een beeld van het leven op aarde, dat wil zeggen vooral van gebeurtenissen en vergezichten langs de weg. Er is in omvang en opzet een overeenkomst met The Family Of Man, Edward Steichens beroemde tentoonstelling in het MoMA in 1955.
Steichens tentoonstelling is een idylle, het sentiment op de foto’s is dat van een optimistische wereldomspannende gemeenschap. De nood die op sommige foto’s te zien is heeft een uitgesproken morele context. De 503 foto’s van The Family Of Man kregen in 2003 een UNESCO kwalificatie, de tentoonstelling is permanent in het Luxemburgse Clairvaux te zien.
Die idylle bestaat anno 2020 niet meer. Ook zonder Rafmans oog voor verkeersongelukken, straatprostitutie en aanhoudingen door politie op alle continenten, maakt onze wereld de indruk van een dystopie. Zijn selectie uit de duizenden kilometers straatbeeld op bovengenoemde onderwerpen zou voor die gemankeerde indruk wellicht niet eens nodig zijn geweest.
In plaats van Steichens gemeenschap van mensen als beeld van veerkracht, maakbaarheid en geluk komen absurditeit en vervreemding in een half vernielde, onverschillige wereld. Het is een belevingswijze waartoe het besef dezer dagen ook zonder een zorgvuldig geregisseerde tentoonstelling tot een willekeurige wereldburger komt. Je kunt je afvragen of dat beeld niet alleen door het omnivore en verantwoordingsvrije Google opgeroepen wordt, maar zelfs is bevorderd. Wat is er sinds 1955 allemaal gebeurd?
De bijschriften van The family Of Man vermelden de naam van het land en de naam van de fotograaf. De afgebeelde personen kregen geen naam, zij zijn even anoniem als de passanten van Street View van wie het gezicht – net als de nummerborden van de auto’s – met een vuile vinger en digitale make-up onherkenbaar is gemaakt. Dat is de Nieuwe Anonimiteit, een plaatselijke rookwolk die de elders ijverig verzamelde data van internet gebruikers cosmetisch verhuld. En wat anonimiteit betreft, samensteller Jon Rafman had een robot kunnen zijn.
Als fotografie een ‘machine-kunst’ is, dan is een random selectie van Google Street View in zekere zin de uiterste consequentie van de fotografische activiteit. Een machine heeft een werkwijze en wat bediening betreft een protocol. Street View rijdt en kijkt rond op de wegen van de wereld. Er is geen ‘juiste moment’ en er is ook geen oordeel. Een machine kun je met andere woorden niet voor het genoemde gevoel van ontwrichting verantwoordelijk houden.
Thomas Piketty noemt in zijn boek Kapitalisme en Ideologie de jaren 1945 – 1980 het enige tijdvak waarin het kapitalisme als ‘machine voor ongelijkheid’ niet als zodanig werkte. Steichens The Family Of Man was in 1955 een exponent van dat geloof in vooruitgang. Zeventien jaar later kreeg Diane Arbus in het MoMA postuum haar eerste tentoonstelling. Het was alsof de deur naar een dystopisch bewustzijn op een kier werd gezet.