De op beide armen en benen donkerblauw getattoëerde Alex (42) werkt in het Zwitserse Bern in een tehuis voor autisten, wij liftten met hem mee van Basel naar Düsseldorf waar hij zijn moeder (83) ging bezoeken en verzorgen. Als het kon reed hij in zijn Toyota Avensis 162 km per uur, een door de hitte veroorzaakte scheur in het wegdek – de Tageschau had ze de avond tevoren laten zien – had ons in een ogenblik een andere wereld in kunnen helpen. Onze vriendelijke chauffeur had ook de uit Kameroen afkomstige Gene meegenomen – zijn bestemming was Wupperthal – hij vertelde dat hij bemiddelt voor jong Afrikaans voetbaltalent dat hij aan Europese clubs probeert te verkopen. Het afgelopen Wereldkampioenschap was volgens Gene de zegetocht van de ‘zwarte voetballer’. Hij roemde de organisatie van het toernooi: ‘… uitstekend beveiligd, geen rellen, geen demonstraties’. Met mijn opmerking dat de wedstrijd plaatsvond in een dictatuur en deze politiestaat haar burgers verregaand in onwetendheid en slavernij houdt, en soms zelfs vermoord, hield Gene gedurende de rest van deze rit van vijf uur verder zijn mond.
Ons werd helemaal niets gevraagd, het is erg gebruikelijk, maar het blijft mij verbazen, ik had nog wel meer over het Poetinisme willen uitwijden maar kreeg er gewoonweg weer eens niet de gelegenheid voor. Maar ook zonder dat je iets zegt en je gedachten, opvattingen en observaties voor je houdt heeft de medemens een oordeel over jou. Zoals airbnbverhuurder Peter S. (34 jaar, geboren in Boedapest Hongarije, generalmarketeer & sales executive eventsponsoring) die in zijn ‘recensie’ schreef dat hij ‘intellectuelen’ in zijn huis had gehad en dat op grond van slechts één opmerking namelijk dat wij naar Basel waren gelift om een tentoonstelling te gaan zien.
Het kapitalisme koloniseert onze levens. Airbnbdwingt haar gebruikers – aanbieders en afnemers – om elkaar te beoordelen en disciplineert vervolgens degene die weigert zich uit te drukken in superlatieven met suggestieve vervolgvragen en bubble ratings; de sympathieke en hulpvaardige Peter S. kwam door de kwalificatie van reisgenoot Sunshine van zijn logeerkamer als ‘goed’ bijna in moeilijkheden. De winkel blijkt een gevangenis waarin je als klant onder het mom van ‘optimalisering van dienstverlening’ en een vals ‘gevoel van gemeenschap’ wordt beoordeeld; ik bedoel, ik wil in geen enkele, ook niet in de kleinste openbaarheid te boek staan als ‘intellectueel’, want straks zijn de fascisten aan de macht en wordt mijn huis met mij daarin als een van de eerste door hen verbrand. Peter S. moet trouwens ook oppassen want hij had eerder moeten melden dat er kunstliefhebbers dat wil zeggen ‘vijanden van het volk’ in de stad waren aangekomen.
Elisabethstrasze Basel, Zwitserland 31 juli 2018
Op een bedrijventerrein op weg naar Schaulagerstuitten wij op een tempel in vol bedrijf. Van de ca dertig hindoes die met hun kleurrijke en lawaaiige religie doende zijn draagt tenminste de helft de katoenen draad die erop wijst dat zij Brahmanen zijn. Werken zij als er geen eredienst is in de Baselse horeca? In de Altstadt zag ik op een kruispunt van drie staten twee buurtbewoners, een jonge vrouw en man in badkleding, in een antieke natuurstenen fontein ter grootte van ééngezins badkuip zitten. Spraken de baders Servo-Kroatisch met elkaar? Het lijkt alsof alle autochtonen bij de stampende hitte de stad hebben verlaten en naar hun respectievelijke domeinen in de relatief koele bergen zijn gegaan. Werken dat doen alleen de gastarbeiders, waarvan Basel vergeven lijkt.
Hoe je in deze stad overleeft als je geen bankier, deviezenhandelaar, beurspeculant, rentenier of verkoper van luxe goederen bent is raadselachtig, het prijspeil doet een bezoeker namelijk regelmatig naar lucht happen, economisch is er geen reden voor een prijs van één glas water van 7.50 ChF, dus er moet een andere oorzaak zijn. Elke vierkante decimeter is ‘gegentrifikeerd’, het roept bij mij de vraag op of je de Zwitserse stijl van leven ‘beschaving’ zou mogen noemen. Bankgeheim en Nazigoud hebben de geweldige accumulatie van kunstwerken in Zwitserland mogelijk gemaakt en dat is de reden waarom wij Disappearing Actsvan Bruce Nauman in Schaulager kunnen bezoeken.
Is de kunstenaar de slippendrager van het neoliberale kapitalisme? Feit is dat kunst en kapitaal elkaar steeds opzoeken. Als je in K21 Ständehaus in Düsseldorf de installatie Intensif-Stationvan Thomas Hirschhorn ziet dan begrijp je dat de kunstenaar het in zijn geboorteland onmogelijk uit kon houden. Het is in zijn uitgesproken getrashte stijl Sex and Death by Murder and Suicide, wat trouwens een titel van een werk met neon van Bruce Nauman is. Voor zijn human bondagegebruikt Hirschhorn bruin tape in plaats van kerkers, rubber en kettingen. In de etalagepoppen zijn evengoed wel honderden Dynaplusschroeven van 150 mm gedraaid. Zijn werk is je reinste exorcisme. En het is erg nodig, zeg ik.